वाक्याचे प्रयोग

-

वाक्याचे प्रयोग


प्रयोग - वाक्याचे महत्त्वाचे घटक तीन आहेत. कर्ता, कर्म व क्रियापद. क्रिया करणारा कर्ता. ज्याच्यावर क्रिया घडते ते कर्म.

कर्ता व कर्म ह्यांचा क्रियापदाशी संबंध असतोच. हा संबंध कर्ता किंवा कर्म यांच्या लिंग, वचन, पुरुष ह्या संदर्भात असतो. क्रियापदाचे कर्त्याशी किंवा कर्माशी येणारा संबंध म्हणजेच प्रयोग होय.
मुरव्य प्रयोग तीन आहेत -
१) कर्तरी प्रयोग
२) कर्मणी प्रयोग
३) भावे प्रयोग

१) कर्तरी प्रयोग - कर्तरी प्रयोगात कर्त्याची विभक्ती प्रथमा असते
 ब) कर्माची विभक्ती दुवितीया असते.
 क) कर्त्याच्या लिंग, वचनाप्रमाणे क्रियापद बदलते. 
कर्तरी प्रयोगाचे दोन प्रकार - अ) सकर्मक कर्तरी ब) अकर्मक कर्तरी

आ) सकर्मक कर्तरी प्रयोग - कर्तरी प्रयोगात जर कर्म असेल तर तो सकर्मक कर्तरी प्रयोग होय -
उदा. सलोरव पुस्तक वाचतो. कर्त्याच्या लिंगाप्रमाणे क्रियापद बदलते.
स्नेहल पुस्तक वाचते.
मुलगा चित्र काढतो. कर्त्याच्या वचनाप्रमाणे क्रियापद बदलते.
मुले वित्र काढतात.

ब) अकर्मक कर्तरी प्रयोग - कर्तरी प्रयोगात कर्म नसेल तर तो अकर्मक कर्तरी प्रयोग
उदा. स्नेहा हसते. नेहा झोपते. (कर्म नाही)



२) कर्मणी प्रयोग - कर्माचे जे लिंग, वचन तेच लिंग, वचन क्रियापदाचे असते. अशा रचनेस कर्मणी प्रयोग म्हणतात.
कर्म प्रथमात असते. कर्माप्रमाणे क्रियापद चालते. कर्त्याची विभक्ती तृतीया असते.

उदा. अ) मिलापने पेरू र्वाल्ला. ब) कविताने सफरचंद रवाल्ले. क) अंकुशने काकडी रवाल्ली. (कर्मच्या लिंगबदलानुसार क्रियापद बदलते).
मिलापने पेरू रवाल्ला.
कविताने (तृतीया विभक्ती) सफरचंद (प्रथमा) रवाल्ले (लिंगबदल)
अंकुशने काकडी रवाल्ली.
आईने पेढा दिला. आईने पेढे दिले.
आईने - (तृतीया) पेढा (प्रथमा) दिला, (वचनबदल)
आईने पेढे दिले.
कर्माच्या क्चनानुसार क्रियापदाचे वचन बदलते.

३) भावे प्रयोग - जेव्हा क्रियापदाचे रूप कर्ता, कर्म यांच्या लिंग, वचन व पुरुष इ. वर अवलंबून नसते, तेव्हा ते नेहमी तृतीया पुरुषी, नपुंसकलिंगी, एकवचनी असे स्वतंत्र असते. अशा रचनेला “भावे प्रयोग” म्हणतात.
उदा. तिने घरात रहावे. त्याने नोकरीस जावे.
भावे प्रयोगाचे प्रकार दोन आहेत.
अ) अकर्मक भावे 
ब) सकर्मक भावे

अ) अकर्मक भावे - ज्या भावे प्रयोगात कर्म नसते. तो अकर्मक भावे प्रयोग. त्याने उठावे. कर्ता तृतीयेत आहे.
समुद्रावर जाण्यास त्याला उजाडले. “त्याला” हा कर्ता चतुर्थीत आहे.

ब) सकर्मक भावे - ज्या भावे प्रयोगात कर्म असते, त्यास सकर्मक भावेप्रयोग असे म्हणतात.
उदा.
१) शिपायाने चोरास पकडले.
२) शिपायांनी चोरांना पकडले.-क्रियापद “पकडले” स्वतंत्र. कर्म-चोरास, चोरांना (द्वितीयेत).



कर्तरी प्रयोगाचे कर्मणी प्रयोगात रूपांतर
कर्तरी                                                                   कर्मणी
१) गाय गवत रवाते.                              गाईने गवत रवाल्ले.
२) सलोरव अभ्यास करतो.                   सलोरवने अभ्यास केला.

कर्मणी प्रयोगाचे कर्तरी प्रयोगात रूपांतर
कर्मणी                                                            कर्तरी
१) स्नेहलने कविता लिहिली.                     १) स्नेहल कविता लिहिते.
२) मिलापने चित्र काढले.                        २) मिलाप चित्र काढतो.

स्वाध्याय - रवालील वाक्यांचा प्रयोग ओळरवा -
१) गाय चारा रवाते. २) मिलापने आंबा रवाल्ला. 3) स्नेहल दूध पिते. ४) सलोरव गोष्टीचे पुस्तक वाचतो.
५) अक्षयने नाटक पाहिले. ६) शिल्पा अभ्यास करते. ७) कोमलने चित्र पाहिळे

Popular posts from this blog

महाराष्ट्रातील नद्या

-
Image
महाराष्ट्रातील नद्या  काही नद्या पश्चिमवाहिनी आहेत. त्या अरबी समुद्रास जाऊन मिळतात. काही नव्या पूर्ववाहिनी आहेत. त्या बंगालच्या उपसागरास जाऊन मिळतात. तसेच राज्याच्या अतिपूर्वेकडील नझ्या दक्षिणवाहिनी आहेत.  पश्चिमवाहिनी नदया नर्मदा नदी : ही नदी नंदुरबार जिल्ह्याच्या उत्तर सीमेवरून वाहते. ती पुढे गुजरातमध्ये वाहत जाऊन अरबी समुद्रास मिळते. तापी नदी : या नदीच्या खोल्याने उत्तर महाराष्ट्राचा बराचसा भाग व्यापला आहे. या नदीचा उगम मध्यप्रदेशात होतो. पूर्णा, गिरणा, पांझरा या तिच्या महाराष्ट्रातील प्रमुख उपनक्ष्या आहेत. ती पुढे गुजरातमधून वाहत जाऊन अरबी समुद्रास मिळते. कोकणातील नद्या : कोकणातील प्रमुख नया पश्चिमवाहिनी आहेत. वैतरणा, उल्हास, सावित्री, वाशिष्ठी, शास्त्री व तेरेखोल या प्रमुख नक्या आहेत. या नया सह्याद्री पर्वताच्या पश्चिम उतारावर उगम पावतात व अरबी समुद्रास मिळतात. त्यांचा हा प्रवास पठारावरील नद्यांच्या तुलनेने फारच कमी अंतराचा आहे.  सह्याद्री पर्वताचा पश्चिम उतार तीव्र असल्याने, तसेच नदी प्रवाहांचे उतारदेखील जास्त असल्याने कोकणातील नद्या वेगाने
Read more

दक्षिण भारतातील प्राचीन राज्य

-
Image
दक्षिण भारतातील प्राचीन राज्य  चेर, पांड्य आणि चोळ राजघराणी सातवाहन राजघराणे  वाकाटक राजघराणे  चालुक्य राजघराणे  पल्लव राजघराणे  राष्ट्रकूट राजघराणे    चेर, पांड्य आणि चोळ राजघराणी  दक्षिणेतील प्राचीन राजसत्तांमधील तीन राजसत्तांचा उल्लेख तत्कालीन साहित्यामध्ये येतो. ेर, पांड्य आणि चोळ या त्या राजसत्ता होत. या राजसत्ता इसवी सनापूर्वीच्या चौथ्या शतकात किंवा त्याही पूर्वीपासून अस्तित्वात होत्या. त्यांचा उल्लेख रामायण, महाभारत या महाकाव्यांमध्ये करण्यात आला आहे. तमिळ भाषेतील संघम साहित्यात या तीन राजसत्तांचा उल्लेख आहे. मौर्य सम्राट अशोकाच्या लेखांमध्येही त्यांचा उल्लेख आहे. ‘पेरिप्लस ऑफ द एरिथ्रियन सी’ या पुस्तकात ‘मुझिरीस’ हे केरळच्या किनाऱ्यावरचे अत्यंत महत्त्वाचे बंदर असल्याचे म्हटले आहे. हे बंदर चेर राज्यात होते. मुझिरीस या बंदरातून मसाल्याचे पदार्थ, मोती, मौल्यवान रत्ने इत्यादी वस्तूंची इटलीमधील रोमकडे आणि पश्चिमेकडील इतर देशांकडे निर्यात होत असे. पांड्य राज्याचा विस्तार आजच्या तमिळनाडूमध्ये होता. तेथील उत्कृष्ट दर्जाच्या मोत्यांना खूप मागणी होती. मदुराई
Read more

केंद्रीय कार्यकारी मंडळ

-
Image
केंद्रीय कार्यकारी मंडळ संघशासनाची रचना : राष्ट्रपती :  भारताच्या संविधानातील तरतुदीनुसार राष्ट्रपती हे सर्वोच्च राष्ट्रप्रमुख आहेत. राष्ट्रपतींचे पद अतिशय सन्मानाचे आणि प्रतिष्ठेचे असून ते भारतीय प्रजासत्ताकाचे प्रतिनिधित्व करतात. संविधानाने देशाची संपूर्ण कार्यकारी सत्ता राष्ट्रपतींना दिली आहे. देशाचा राज्यकारभार राष्ट्रपतींच्या नावाने चालतो. असे असले तरी प्रत्यक्ष व्यवहारात प्रधानमंत्री आणि मंत्रिमंडळ राज्यकारभार करते. म्हणूनच राष्ट्रपती हे नामधारी संविधानात्मक प्रमुख आहेत, तर प्रधानमंत्री हे कार्यकारी प्रमुख आहेत.  राष्ट्रपतींची निवड :  राष्ट्रपतींची निवड भारतीय जनतेकडून अप्रत्यक्षरीत्या होते. भारतातील सर्वसामान्य मतदार राष्ट्रपतींना थेटपणे निवडून देत नाहीत, तर त्यांनी निवडलेल्या संसद सदस्यांकडून आणि विधानसभा सदस्यांकडून राष्ट्रपती निवडले जातात. संसद सदस्य आणि विधानसभा सदस्यांच्या या गटाला निर्वाचन मंडळ असे म्हणतात. राष्ट्रपतींचा कार्यकाल पाच वर्षांचा असतो. राष्ट्रपती पदाची निवडणूक लढवणारी व्यक्ती भारतीय नागरिक असली पाहिजे. तिचे वय ३५ वर्षे पूर्ण असले पाहिजे.
Read more