महाराष्ट्रातील नद्या
महाराष्ट्रातील नद्या
काही नद्या पश्चिमवाहिनी आहेत. त्या अरबी समुद्रास जाऊन मिळतात. काही नव्या पूर्ववाहिनी आहेत. त्या बंगालच्या उपसागरास जाऊन मिळतात. तसेच राज्याच्या अतिपूर्वेकडील नझ्या दक्षिणवाहिनी आहेत.
पश्चिमवाहिनी नदया
नर्मदा नदी : ही नदी नंदुरबार जिल्ह्याच्या उत्तर
सीमेवरून वाहते. ती पुढे गुजरातमध्ये वाहत जाऊन अरबी समुद्रास मिळते.
सीमेवरून वाहते. ती पुढे गुजरातमध्ये वाहत जाऊन अरबी समुद्रास मिळते.
तापी नदी : या नदीच्या खोल्याने उत्तर
महाराष्ट्राचा बराचसा भाग व्यापला आहे. या नदीचा उगम मध्यप्रदेशात होतो. पूर्णा, गिरणा, पांझरा या
तिच्या महाराष्ट्रातील प्रमुख उपनक्ष्या आहेत. ती पुढे गुजरातमधून वाहत जाऊन अरबी समुद्रास मिळते.
महाराष्ट्राचा बराचसा भाग व्यापला आहे. या नदीचा उगम मध्यप्रदेशात होतो. पूर्णा, गिरणा, पांझरा या
तिच्या महाराष्ट्रातील प्रमुख उपनक्ष्या आहेत. ती पुढे गुजरातमधून वाहत जाऊन अरबी समुद्रास मिळते.
कोकणातील नद्या : कोकणातील प्रमुख नया
पश्चिमवाहिनी आहेत. वैतरणा, उल्हास, सावित्री, वाशिष्ठी, शास्त्री व तेरेखोल या प्रमुख नक्या आहेत. या
नया सह्याद्री पर्वताच्या पश्चिम उतारावर उगम पावतात व अरबी समुद्रास मिळतात. त्यांचा हा प्रवास
पठारावरील नद्यांच्या तुलनेने फारच कमी अंतराचा आहे. सह्याद्री पर्वताचा पश्चिम उतार तीव्र असल्याने,
तसेच नदी प्रवाहांचे उतारदेखील जास्त असल्याने कोकणातील नद्या वेगाने वाहतात, त्यामुळे बहुतेक
नक्यांच्या मुखाशी खाड्या निर्माण झाल्या आहेत. राज्याच्या अतिदक्षिण सीमेवरून तेरेखोल नदी वाहते.
पश्चिमवाहिनी आहेत. वैतरणा, उल्हास, सावित्री, वाशिष्ठी, शास्त्री व तेरेखोल या प्रमुख नक्या आहेत. या
नया सह्याद्री पर्वताच्या पश्चिम उतारावर उगम पावतात व अरबी समुद्रास मिळतात. त्यांचा हा प्रवास
पठारावरील नद्यांच्या तुलनेने फारच कमी अंतराचा आहे. सह्याद्री पर्वताचा पश्चिम उतार तीव्र असल्याने,
तसेच नदी प्रवाहांचे उतारदेखील जास्त असल्याने कोकणातील नद्या वेगाने वाहतात, त्यामुळे बहुतेक
नक्यांच्या मुखाशी खाड्या निर्माण झाल्या आहेत. राज्याच्या अतिदक्षिण सीमेवरून तेरेखोल नदी वाहते.
पूर्ववाहिनी नद्या
गोदावरी नदी : गोदावरी नदीचा उगम नाशिक
जिल्ह्यात त्र्यंबकेश्वर येथे झाला आहे. ही महाराष्ट्रातील सर्वांत लांब व प्रमुख नदी आहे.
महाराष्ट्राचा खूप मोठा भाग तिच्या खो-याने व्यापला आहे. प्रवरा, सिंदफणा, दुधना, प्राणहिता, इंद्रावती या
तिच्या प्रमुख उपनद्या आहेत. गोदावरी नदी आंध्रप्रदेशात वाहत जाऊन पुढे बंगालच्या उपसागराला
मिळते. राज्याच्या पूर्व भागातून वर्धा व वैनगंगा या नव्या वाहतात. पैनगंगा ही वर्धा नदीची उपनदी आहे. वर्धा व वैनगंगा या दक्षिणवाहिनी नद्या आहेत. या दोन्ही नद्यांच्या एकत्र प्रवाहाला प्राणहिता म्हणतात.
प्राणहिता ही नदी पुढे गोदावरी नदीला मिळते. राज्याच्या अतिपूर्वेकडील सीमेवरून इंद्रावती नदी वाहते. ही नदी पुढे गोदावरी नदीस मिळते.
जिल्ह्यात त्र्यंबकेश्वर येथे झाला आहे. ही महाराष्ट्रातील सर्वांत लांब व प्रमुख नदी आहे.
महाराष्ट्राचा खूप मोठा भाग तिच्या खो-याने व्यापला आहे. प्रवरा, सिंदफणा, दुधना, प्राणहिता, इंद्रावती या
तिच्या प्रमुख उपनद्या आहेत. गोदावरी नदी आंध्रप्रदेशात वाहत जाऊन पुढे बंगालच्या उपसागराला
मिळते. राज्याच्या पूर्व भागातून वर्धा व वैनगंगा या नव्या वाहतात. पैनगंगा ही वर्धा नदीची उपनदी आहे. वर्धा व वैनगंगा या दक्षिणवाहिनी नद्या आहेत. या दोन्ही नद्यांच्या एकत्र प्रवाहाला प्राणहिता म्हणतात.
प्राणहिता ही नदी पुढे गोदावरी नदीला मिळते. राज्याच्या अतिपूर्वेकडील सीमेवरून इंद्रावती नदी वाहते. ही नदी पुढे गोदावरी नदीस मिळते.
भीमा नदी : या नदीचा उगम पुणे जिल्ह्यात भीमाशंकर येथे झाला आहे. घोड, नीरा, सीना, माण, मुळा-मुठा या तिच्या प्रमुख उपनद्या आहेत. भीमा नदी पुढे कर्नाटक राज्यात कृष्णा नदीस मिळते.
कृष्णा नदी : या नदीचा उगम सातारा जिल्ह्यात महाबळेश्वर येथे झाला आहे. कोयना, येरळा, वारणा,
पंचगंगा या तिच्या प्रमुख उपनक्ष्या आहेत. कृष्णा नदी पुढे कर्नाटक, आंध्रप्रदेश या राज्यांतून वाहत जाऊन
बंगालच्या उपसागराला मिळते.
पंचगंगा या तिच्या प्रमुख उपनक्ष्या आहेत. कृष्णा नदी पुढे कर्नाटक, आंध्रप्रदेश या राज्यांतून वाहत जाऊन
बंगालच्या उपसागराला मिळते.
